Beleidsnota Cultuur: vooruitgaan in dialoog (en/want/maar) mét ambitie
maandag 2 december 2024
Cultuur moet (nog) meer in het hart van de samenleving terechtkomen. Cultuurminister Gennez opende hiermee in de Cultuurcommissie van het Vlaams Parlement de dans bij de voorstelling van haar nieuwe beleidsnota voor de volgende jaren. Het debat dat daarop volgde maakte ook meteen duidelijk welke accenten de fracties leggen. De kuiten zijn gesmeerd.
Offensieve rode draden
De nieuwe beleidsnota Cultuur vertrekt van een handvol principes die de rode draad voor de volgende jaren moeten vormen.
- Dat cultuur een basisrecht voor iedereen moet zijn staat op één voor de cultuurminister. Cultuurbeleid moet de aandrijver van inclusie zijn, moet een gelijk speelveld creëren in een diverse samenleving, moet een sociale en duurzame visie op gedeeld ruimtegebruik in de markt zetten,… Want, zo zegt de minister, cultuur is eten en drinken van de ziel.
- We hebben een zeer kwalitatief cultuurveld, waaronder een rijk sociaal-cultureel middenveld, dynamiserende amateurkunsten,… Hier moeten we de spots op zetten. Werken in vertrouwen is het ordewoord, in plaats van te “overreguleren en overcontroleren”. De autonomie van de cultuurwerkers en organisaties staat centraal. De minister wil versterken en, waar nodig, helpen transformeren om te kunnen groeien.
- Drempels wegwerken en muren slopen. Zo ziet de minister haar rol om cultuur te verbinden met tal van andere domeinen, om transversaal stappen vooruit te zetten. Of het nu gaat om mobiliteit (mensen moeten op activiteiten geraken en weer terug), welzijn, zorg, onderwijs, economie,…: er moeten meer duurzame verbindingen worden gelegd.
- In een wereld in verandering, kunnen we er niet naast kijken dat de uitdagingen op vlak van kwaliteit, creativiteit, participatie en inclusie groot zijn. Én dat het geld niet altijd aan de bomen groeit. Waar moet dit alles naartoe? “Horizon 2035” heet het antwoord op deze vraag. Of beter: de intense dialoog met de sectoren om tot antwoorden te komen.
- Minister Gennez wil een “partner in vertrouwen” zijn. Dialoog & overleg staan centraal. Ook over fundamentele manieren van werken. Moet het cultuurbeleidsstelsel op de schop? Moet er gesleuteld worden aan de beoordelingssystemen? …? Voer voor dialoog met de sectoren. In alle openheid en transparantie. Maar… het moet wel tot resultaten leiden.
- Hebben we participatie en inclusie al genoemd? Een nagel waarop de minister in haar beleidsnota steevast blijft kloppen. De “focus op onbediende publieken”, het “herpositioneren van organisaties die werken aan inclusie of een aanbod hebben voor kansengroepen” en meer soortgelijke uitgangspunten moeten haar beleid inkleuren. Nog vaag in de beleidsnota, maar met ambities.
Eerste reacties van de parlementsleden
Manu Diericx (N-VA) hoorde graag de bevestiging dat cultuur vorm geeft aan een gemeenschap, aan identiteit. Ook het meer werk maken van diversiteit is voor hem belangrijk. Voor Frederik Sioen (Vooruit) zijn de uitgangspunten eten en drinken. Hij onderstreepte het belang van autonomie en een transversale aanpak. Om al deze ambities waar te maken is het belangrijk om af te stappen van een competitiemodel binnen cultuur en dus een solidariteitsmodel te omarmen. Katrien Partyka (CD&V) onthield vooral het uitgangspunt van vertrouwen, minder planlast, en ze rekent op forse stappen vooruit met betrekking tot de samenwerkingen met welzijn en onderwijs.
Bij de oppositiefracties klonk meer scepticisme. “Hier wordt een smak geld op tafel gelegd zonder bijsturing van beleid”, zag Filip Brusselmans (Vlaams Belang). Bram Jaques (Groen) las in de beleidsnota cultuur wel veel ambitie voor de samenwerking met onderwijs, maar vond diezelfde ambitie niet terug in de beleidsnota onderwijs. Hij brak ook een lans voor een actiever, offensiever beleid om het lokaal cultuurbeleid te inspireren en te dynamiseren. Gwendolyn Rutten (Open VLD) was uitermate geïnteresseerd of Vlaanderen de kandidatuur van Leuven als culturele hoofdstad kracht zou bijzetten en toonde zich een koelere minnaar van de manier waarop Vlaanderen in de voorbije legislatuur is opgedeeld in aparte regio’s. Voor Ilona Vandenberghe (pvda) is de ambitie om cultuur toegankelijker te maken al bij voorbaat ongeloofwaardig wegens "een gebrek aan middelen".
De begroting 2025: op weg naar volledige indexering?
Over middelen gesproken: in één adem besprak de commissie de begroting 2025. Deze bespreking was vrij kort, omdat in grote lijnen de middelen van 2024 worden doorgetrokken naar 2025 (voor enkele instellingen organiseerde men wel enkele verschuivingen). De twee belangrijkste maatregelen zijn enerzijds de inschrijving van 100 miljoen euro extra voor de culturele topinfrastructuur en anderzijds de indexering van subsidies in 2025. Wat dit laatste betreft, toonde de minister zich trots dat, voor de eerste keer in ruim 10 jaar, het werkingsaandeel van de subsidies in 2025 wordt geïndexeerd, goed voor 1,4 miljoen extra voor cultuur. Deze indexering van de werkingsmiddelen gebeurt wel slechts voor de helft. “Had ik het graag volledig gewild? Ja, natuurlijk, maar de eerste positieve stappen zijn gezet”, concludeerde Gennez.Cruciale amateurkunstensector
De amateurkunstenlijn in het regeerakkoord trekt zich ook door in de beleidsnota. Zo worden de amateurkunstenkoepels beschouwd als “cruciale partners die de vingers aan de pols hebben”. 2028 wordt het jaar van de amateurkunsten en de minister wil dit samen met de sector vormgeven. Op de vraag van Bram Jaques (Groen) of de middelen ook het ambitieuzere, nieuwe amateurkunstendecreet zouden volgen, bleef de cultuurminister op de vlakte: “we blijven de financiële noden monitoren”. Tijdens de besprekingen in de cultuurcommissie opende ze wel een deur om de sector nauwer te betrekken bij de onderzoeksagenda van de Vlaamse cultuuroverheid.
Sociaal-cultureel werk: zeker in tijden van eenzaamheid en polarisering
Ook de specifieke afspraken die we in het regeerakkoord terugvinden over sociaal-cultureel volwassenenwerk trekken zich door in de beleidsnota. De minister bevestigde vele keren dat het civiel perspectief -de autonome missiegedreven keuzes van de organisaties- centraal blijft staan. Het is, "zeker in tijden van eenzaamheid en polarisering", juist belangrijk dat sociaal-culturele organisaties mensen samenbrengen rond actuele, maatschappelijke kwesties en hen een stem geven, ook als dit sommigen wat tegen de borst zou stuiten. Allemaal goed en wel, vond Bram Jaques (Groen), maar het regeerakkoord zegt ook dat er minder subsidiegaranties zullen zijn voor positief beoordeelde organisaties, waardoor de bescherming van het civiel perspectief dreigt af te nemen. Ook Gijs Degrande (N-VA) bevestigde het belang van dit civiel perspectief, maar onderstreepte daarbij ook een andere passage in het regeerakkoord, namelijk de focus op de “sociale en culturele invulling”, zonder aan te geven hoe hij dit concreet zag. Het regeerakkoord voorziet ook in een eventueel kwaliteitslabel binnen de beoordeling. Minister Gennez zal dit ook samen met de sectorfederatie bekijken. Maar dan volgde in één adem: “We gaan met de sector na welke planlast voor hen belastend en onproductief is”.
Gemeenschapsinfrastructuur: geen tijd te verliezen
Met die planlastvermindering bevestigde ze meteen ook een oproep van Katrien Partyka (CD&V), die ook een punt maakte van iets anders dat ons grote zorgen baart. Samen met onder andere De Ambrassade werkten we aan aanbevelingen om bestaande lokale gemeenschapsinfrastructuur – voor jeugd én volwassenen – te vrijwaren en nieuwe te voorzien. Ook de Vlaamse overheid zou hierin partner kunnen zijn van lokale besturen, beklemtoonde het parlementslid. De minister bleef hierover te veel op de vlakte, vond ze, terwijl er “geen tijd te verliezen is”.
En nog veel meer…
Wat er nog over de tongen rolde tijdens de bespreking van de beleidsnota? De UiTPAS, de samenstelling van de SARC, eventuele actualisaties van de Code Goed Bestuur, het actieplan grensoverschrijdend gedrag, het leesoffensief, het decreet bovenlokale cultuurwerking, ondernemerschap, digitalisering, internationalisering, de rol van bibliotheken in de regio, de positie van Vlaanderen in het (boven-)lokaal cultuurbeleid,… Heel wat thema’s die we zelf ook in onze verkiezingsfiches aan bod brachten. We kijken uit naar de verdere gesprekken hierover.
Wie de Netflixen van deze wereld wat wil ontlasten, kan zeker de twee opeenvolgende commissievergaderingen nog eens bekijken: hier kan je de toelichting van de minister en de vragen van de parlementsleden bekijken en hier vind je de antwoorden van de minister en het verdere gesprek.
De beleidsnota, de begroting en de erbij horende documenten kan je hier terugvinden.
